Sebze ve Süs Bitkileri Islahı

Türkiye’nin sahip olduğu ekolojik koşullar birçok ılıman iklim ve subtropik iklim meyve türünün yetiştirilmesine imkan tanımaktadır. Ancak, küresel iklim değişikliği sorununa karşı mevcut çeşitlerin bu değişikliğe uyumlu hale getirilmesi ve üretimin sürdürülmesi önemli bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu projede, ülkemizin üretim ve ihracatta ön plana çıktığı, elma, turunçgil, üzüm, kayısı ve çilek türlerinde iklim değişikliğine uyum ve sürdürülebilir üretimin sağlanması için farklı yöntemlerle yeni çeşitlerin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda, elma ile ilgili birinci alt projede, geç çiçeklenen, farklı dönemlerde olgunlaşan, tüketici talebine uygun, pazarda rekabet gücü yüksek kaliteli yeni elma çeşitlerinin elde edilmesi amaçlanmaktadır. Önerilen proje kapsamında, projenin izlenebilir hedefleri doğrultusunda geç çiçeklenen, meyve kalitesi ve ticarileşme potansiyeli yüksek elma çeşit aday/adaylarının belirlenmesiyle teknolojik hazırlık seviyesinin 6 (THS 6)’ya çıkarılması hedeflenmektedir. Bu süreçte, önceki yıllarda yapılan kontrollü melezlemeler sonucu elde edilmiş ve M9 konal elma anacı üzerinde birer fert olarak ilk gözlem parseline aktarılmış olan 490 adet melez elma genotipinde 2 yıl üst üste yapılacak meyve kalite analizleri (duyusal ve pomolojik analizler) sonrasında geç çiçeklenen ve meyve kalitesi yüksek melez genotipler, her bitkiden 10’ar fert olacak şekilde M9 klonal anacı üzerine aşılanacak ve ileri düzey gözlem ve analizler (meyve kalitesi, verim, ağaç gelişimi, hastalık ve zararlılar, fizyolojik bozukluklar, ekolojik zararlar, depolanma potansiyeli vb., özellikler) için ileri düzey gözlem parseline aktarılacaktır. Tescile aday genotiplerin belirlenmesi çalışmaları da bu aşamada gerçekleştirilecektir. Bu dönemde ayrıca, çeşit adaylarının pazarda yer edinmesi ile ilgili çalışmaların da yürütülmesi planlanmaktadır. İkinci alt proje, ülkemizin en fazla ihraç ettiği yaş meyve grubu olan turunçgiller konusundadır. Bu kapsamda, Alata Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü arazilerinde yıllardır devam etmekte olan kurumsal ar-ge projelerin kapsamında çıktı olarak elde edilen melez ve mutant turunçgil bireyleri üzerinde özellikle erkenci ve geçci özelliği olan çeşitlerin elde edilmesi hedeflenmektedir. Böylece hasat periyodu ve pazara ürün sunma dönemlerinin genişletilmesi ve daha sürdürülebilir üretim mümkün olacaktır. Aynı zamanda ülkemiz turunçgil tarımında çeşit belirlemede sınırlayıcı bir faktör haline gelen Turunçgil Kahverengi Leke Hastalığı (Alternaria alternata f. sp. citri)’na tolerans bireylerin elde edilmesi planlanmaktadır. Projenin 3. Alt iş paketi kapsamında Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü ve Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsü tarafından farklı ıslah programları kapsamında elde edilen melez genotipler içinden ihracat potansiyeli olabilecek hastalıklara dayanıklı/tolerant ve iri taneli çekirdeksiz üzüm çeşitleri belirlenecek ve bunların asma fidan üreticisi iki kuruluşa proje yararlanıcısı olarak devredilmesi planlanmaktadır. Proje sonucunda sofralık üzüm pazarında yüksek talep gören iri taneli, çekirdeksiz, besin değeri yüksek ve az ilaçlama gerektiren çeşit adayları belirlenerek hem tescil süreci başlatılacak hem de projenin yararlanıcısı olan Bursa Tarım ve Yalova Tarım şirketleri tarafından hızla üreticilere intikali aşamasına geçilecektir. Sürdürülebilir ve çevreye duyarlı bağcılık yapmak isteyen üzüm yetiştiricilerimiz, çok daha az fungisit ve sıfır hormona ihtiyaç duyacak bu yeni üzüm çeşitlerini yetiştirerek yüksek katma değer elde edebileceklerdir. Böylece bu yeni çeşitlerin üreticilerimize aktarılmasıyla birlikte çok daha yüksek ihracat geliri elde etme imkânıda sağlanmış olacaktır. Dördüncü alt projede, ülkemiz kayısı yetiştiriciliğinde önemli sorunlar olan yetersiz verim, şarka hastalığı, ve ilkbahar geç donları problemlerine çözüm üretmek amaçlanmaktadır. Bu kapsamda, TUBİTAK (215O243 ve 119O846 kodlu projeler) ve diğer kurumların desteği ile Erciyes Üniversitesi’nde ve Malatya Kayısıcılık Araştırma Enstütüsü’nde (KAE) son 20 yılda melezleme ıslahı çalışmaları yürütülmüştür. Geççi ve dayanıklı çeşitler ile üretimde yaygınca kullanılan önemli çeşitler melezlenmiş, 3000’ne yakın melez bitki üretilmiştir. Bu projenin sağladığı işbirliği kapsamında, Erciyes Üniversitesi ve Malatya KAE bünyesinde bulunan melez kayısılar değerlendirilecektir. Melez kayısılarda moleküler ve biyolojik olarak şarka dayanıklılığı belirlenecek, meyve özellikleri, morfolojik ve fenolojik özellikler ölçülecek, böylece çeşit geliştirmek için gereken çalışmalar yapılacaktır. Bu çalışma sonucunda daha verimli, şarkaya ve ilkbahar geç donlarına dayanıklı kayısı çeşitleri geliştirilmiş olunup, projenin ticari şirket ortakları ile yeni çeşitler üreticiye sunulacaktır. Beşinci alt projede kuraklığa tolerant yeni çilek çeşitlerinin geliştirilmesi hedeflenmiştir, Bu kapsamda; Çukurova Üniversitesinde BAP projesi sonucunda kısıtlı suya karşı tepkileri olumlu bulunan ‘36’ ve ‘112’ kodlu genotipler ile verimli ve sert meyve etli ticari çeşitlerin melezlenmesiyle elde edilen popülasyondan; verimli, parlak kırmızı meyveli, yeme kalitesi iyi, sert meyve etli, iri meyveli bitkiler seçilecektir. Tam (IR100) ve kısıntılı sulama (IR50) uygulanacak bitkilerde, verim ve etkin hasat döneminde (Mart, Nisan, Mayıs ayları) pomolojik özellikler yanında, meyvelerin fitokimyasal içerikleri, antioksidan kapasiteleri (bireysel şeker ve asitler, toplam antioksidan içeriği, toplam fenol, toplam monomerik antosiyanin, bireysel fenolikler ve antosiyaninler), ile bazı önemli morfolojik (yaprak alanı) ve fizyolojik değişimler (fotosentez hızı, stoma iletkenliği ve yaprak su potansiyeli), belirlenecektir. Proje sonucunda kısıtlı sulama toleranslı, verim ve meyve kalitesi yüksek çeşit adaylarının tescil aşamasına geçilecek; böylece ülkemizin ilk ticari değere sahip çeşit veya çeşitlerinin patentlenmesi sağlanacaktır.